Eindhoven kijkt tevreden terug op het eerste proefjaar van Bouwdepot. Dat is een interventie die gemarginaliseerde jongeren met financiële stress een jaar lang onvoorwaardelijk €1.050 per maand geeft om daarmee te leren bouwen aan hun toekomst.
Kernwaardes in de aanpak zijn: financiële rust, onvoorwaardelijk ‘leef- en leergeld’, handelen in vertrouwen en autonomie van de jongeren. Aan het begin stellen de deelnemers een Bouwplan op met daarin hun doelstellingen voor het aankomende jaar. Gedurende en aan het eind van het jaar reflecteren ze op de doelen en passen ze deze aan.
Strikt genomen handelt de gemeente hiermee in strijd met de Participatiewet, maar het rijk gedoogt de proef.
Normaal gesproken maak ik na de vakantie even een overzichtje van al het nieuws dat je mogelijk gemist hebt. Deze keer is het nieuws erg eentonig en kan het je niet ontgaan zijn: Steeds meer mensen komen in de financiële problemen, en het kabinet wordt opgeroepen met oplossingen te komen.
Het rijk aan zet
Gemeenten hebben met o.a. de energietoeslag de ergste pijn wat verzacht, maar roepen het kabinet nu op om de volgende reparatie niet opnieuw bij gemeenten te beleggen. Het kabinet moet komen met landelijke maatregelen. VNG-bestuurder Peter Heijkoop noemt het een farce dat het kabinet de koopkrachtcrisis niet kan oplossen. Heijkoop denkt dat bijvoorbeeld het versneld en meer verhogen van het minimumloon een goede maatregel zou zijn. Ook een eenmalig extraatje voor mensen die zorgtoeslag ontvangen zou volgens hem veel mensen lucht kunnen geven.
Armoedebestrijding en koopkrachtbescherming moet topprioriteit zijn, vinden Nederlanders. Tegelijkertijd is er weinig vertrouwen dat de overheid deze taken goed oppakt. Dat zijn uitkomsten van een opiniepeiling die I&O Research uitvoerde voor het ministerie van SZW.
Meer armoede
Zonder nieuw beleid daalt volgens het CPB de koopkracht van huishoudens dit jaar met 6,8%, om volgend jaar met 0,6% slechts licht te herstellen. Het CPB verwacht een inflatie van 9,9%, en voor 2023 4,3%. Hierdoor neemt de armoede toe. Het aandeel personen in armoede (met maximaal een basisbehoeftenbudget) stijgt volgend jaar tot 8,1% (het was 5,7% in 2021). Voor kinderen is dat zelfs 9,8% (7,2% in 2021). Vorige maand meldde het Nibud ook al dat steeds meer mensen financieel klem zitten. Mensen in een schuldregeling komen niet meer rond met het vrij te laten bedrag. Ophoging van het vtlb is alleen een optie voor mensen met een wat hoger inkomen.
Prinsjesdag
Het CPB zegt dat de verwachting zeker sinds de jaren 90 niet zo somber was. Op Prinsjesdag publiceert het CPB een update van de verwachtingen, met daarbij de impact van eventuele extra kabinetsmaatregelen. Prinsjesdag wordt dit jaar spannender dan ooit.
Energietoeslag studenten
Tot slot nog even het laatste nieuws over de energietoeslag:
VNG is in gesprek met SZW over de gerechtelijke uitspraak dat studenten niet bij mogen worden uitgesloten van energietoeslag. Gemeente Nijmegen overweegt nog hoger beroep https://t.co/3L0hAZngox
Gerichte maatregelen om armoede te verminderen zoals de verhoging van de bijstand, zijn effectief, maar kosten geld en vaak banen blijkt uit het zojuist verschenen onderzoek Kansrijk Armoedebeleid van het CPB en het SCP.
Met het huidige kabinetsbeleid neemt de armoede in Nederland de komende jaren met ruim een kwart toe. De stijging van armoede komt met name door de verlaging van de bijstand tot en met 2035 (hoe zat dat ook alweer?).
De armoede in Nederland kan met 60% afnemen door invoering van een basisinkomen. Dit kost veel geld en het arbeidsaanbod zal sterk afnemen. De introductie van negatieve inkomstenbelasting (p. 143) en aanpassingen in bestaand beleid, zoals in de hoogte van de bijstand, leiden tot beperktere armoedevermindering, maar ook tot minder kosten en minder werkgelegenheidsverlies. Investeren in menselijk kapitaal door in te zetten op gezondheid of opleiding is een optie voor de lange termijn.
Als de jaarlijkse verlaging van de bijstand vanaf 2021 wordt teruggedraaid, dan neemt de toekomstige kans op armoede voor personen in de bijstand met bijna de helft af. Maar ook de prikkel om te werken neemt af. Een effectieve manier om armoede onder kinderen te bestrijden, is om het kindgebonden budget te verhogen voor gezinnen met 3 of meer kinderen. Hiermee kan de armoede onder kinderen tot 20% worden teruggedrongen. Een andere mogelijkheid voor het verkleinen van de armoede is om de arbeidskorting voor werkenden met lagere inkomens te verhogen, terwijl voor de ouderen te denken valt aan een verhoging van de AIO. Armoedebestrijding op de langere termijn kan door te investeren in bijvoorbeeld opleiding, gezondheid en de inzetbaarheid op de arbeidsmarkt.
In totaal hebben de planbureaus 40 beleidsopties geanalyseerd om de stijgende armoede tegen de gaan. Daarnaast zijn bijna 30 beleidsopties geanalyseerd die armoede op de lange termijn bestrijden.
In de afgelopen 2 jaar onderzochten 6 gemeenten of een soepelere aanpak beter werkt om bijstandsgerechtigden naar werk te begeleiden. Dat deden zij binnen de kaders van de ‘Tijdelijke regeling experimenten Participatiewet’ en vorige week werden de resultaten bekend.
Bijstandsgerechtigden die intensief begeleid worden, stromen vaker uit naar werk. Mensen die mogen bijverdienen, komen sneller aan parttime werk. Als bijstandsgerechtigden ontheven worden van hun verplichtingen heeft dat geen negatief effect op hun uitstroom uit de bijstand.
In Amsterdam mogen 5.000 bijstandsgerechtigden tot €200 per maand bijverdienen. De deelnemers blijken ruim 2 keer vaker werk te vinden dan mensen die geen bijverdienpremie ontvangen.
‘In veel gemeenten zijn de uitkomsten echter met veel onzekerheid omgeven’, zo zegt het CPB. ‘Bij toekomstige experimenten is het belangrijk om het aantal verschillende maatregelen te beperken, om meer precieze uitspraken te kunnen doen.’
Staatssecretaris Van Ark noemt in een Kamerbrief de bevindingen interessant, maar verbindt er (nog) geen conclusies aan.
Een proef in Finland met een basisinkomen voor 2000 werklozen heeft er niet toe geleid dat ze zijn gaan werken, lees ik op nos.nl. Volgens onderzoekers zijn de werklozen niet gemotiveerder om een baan te vinden en meer te verdienen. Wel voelen ze zich gelukkiger.
De proef begon twee jaar geleden. De werklozen, die willekeurig waren gekozen en niet mochten weigeren om mee te doen, kregen van de overheid elke maand € 560 waarvoor ze niets hoefden te doen en waarover ze geen belasting hoefden te betalen. Ook hielden ze de uitkering als ze binnen twee jaar een betaalde baan vonden.
De onderzoekers willen nog geen vergaande conclusies trekken, omdat alleen het eerste jaar (2017) van de proef uitgebreid is bekeken. De onderzoekers zeggen overigens niets over de besparingen die zijn gerealiseerd (minder handhaving, uitkeringsadministratie, etc.)
In een ingezonden brief in de Volkskrant (onderaan deze pagina) lees ik, dat in 2019 in Finland naar alle waarschijnlijkheid een realtime-inkomensregister wordt ingevoerd, dat het inkomen per maand registreert. Dat zou ook een nieuw, flexibel uitkeringssysteem mogelijk maken, dat beter aansluit bij de huidige realiteit van tijdelijke contracten en onregelmatige inkomsten. Zo’n systeem zou een nieuwe, verbeterde versie van het basisinkomen kunnen zijn. Dat moeten wij in Nederland toch ook kunnen? En dan meteen realtime toeslagen, kwijtschelding, schulden/betalingsregelingen, individuele inkomenstoeslag, kinderbijslag en overige inkomensondersteuning en belastingen regelen. Sluit aan op het maatwerkinkomen dat Eveline Meester voorstelde. En wellicht biedt de blockchain technologie, waar bijvoorbeeld Zuidhorn en Utrecht mee experimenteren, aanknopingspunten.
Volgend jaar op werkbezoek in Finland, stel ik voor.
Hobbels op weg naar inkomensondersteuning
Dat we het in Nederland lastig vinden om bestaanszekerheid te garanderen, concludeerde eerder deze week ook de Inspectie SZW in drie rapporten, waaronder het rapport Hobbels op weg naar inkomensondersteuning. De Inspectie heeft gekeken naar de uitvoering bij gemeenten. Lees voor een samenvatting de brief van Staatssecretaris Van Ark aan de Tweede Kamer of de reactie van Divosa of de samenvatting in het rapport zelf. De Inspectie ziet problemen in vier categorieën:
Beperkte aandacht voor financiën en inkomensondersteuning
Op 1 maart 2017 zijn het Tijdelijk besluit experimenten Participatiewet en de Tijdelijke regeling experimenten Participatiewet gepubliceerd. Deze traden op 1 april jl. in werking. Met het besluit maakt de regering het voor gemeenten mogelijk om te onderzoeken wat het beste werkt om mensen naar werk toe te leiden. In de regeling staat hoe gemeenten een verzoek kunnen indienen om te mogen experimenteren en hoe de toewijzing daarvan verloopt. De initiatiefgemeenten Groningen, Tilburg, Utrecht en Wageningen krijgen de gelegenheid om vanaf 1 april 2017 een verzoek in te dienen. Andere gemeenten kunnen vanaf 1 mei 2017 een verzoek indienen. Lees meer over aanvragen op rijksoverheid.nl.
Maar oud-collega Evelien Meester schreef al het mooie artikel Geen basisinkomen maar maatwerkinkomen, waar ik graag integraal naar verwijs. ‘Maatwerkinkomen’, Dat is precies wat de naam zegt: een inkomen op maat voor iedereen. Geen aparte huur- en zorgtoeslag, uitkering voor werkloosheid of arbeidsongeschiktheid eventueel aangevuld met een Toeslagenwet of bijstand, etc. Dit scheelt heel veel armoede voor mensen die niet alle voorzieningen aanvragen uit onwetendheid of onkunde. Het scheelt heel veel onjuist gebruik van de regelingen, omdat één partij overzicht houdt over de financiële situatie van één gezin. En het scheelt in de uitvoeringslasten, omdat slechts één partij zich in de situatie van dit gezin hoeft te verdiepen en niet meerdere partijen zich hiermee bezig hoeven te houden. Dat is het basisinkomen 2.0: het maatwerkinkomen.
We hebben in Nederland een oerwoud aan landelijke en gemeentelijke inkomensondersteunende regelingen. Het gevolg is dat de burger het overzicht over zijn financiën kwijt is geraakt. Er is een groot niet-gebruik. Ook is er onterecht gebruik van bijvoorbeeld toeslagen, die door de aanvrager terugbetaald moeten worden. Voor mensen met een laag inkomen is dat een groot probleem. Het inkomensbeleid is onstuurbaar geworden. In Nederland streven we naar herverdeling waarbij de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. We hebben een sociaal minimum vastgesteld waar niemand onder mag komen. Bovendien compenseren we de kosten die mensen in bepaalde situaties moeten maken, zoals ziektekosten, huur en de kosten van kinderen. Als er schulden zijn, hanteren we een beslagvrije voet of een ‘Vrij Te Laten Bedrag’. Op gemeentelijk niveau vullen we de laatste gaatjes met bijzondere bijstand en andere lokale regelingen. In ons streven naar het creëren van een optimaal en eerlijk inkomensniveau zijn we echter doorgeschoten. Er is een woud aan inkomensafhankelijke regelingen ontstaan. De landelijke rekenkamer kwam in een onderzoek uit op 72 regelingen, en daar zaten de meeste gemeentelijke regelingen nog niet eens bij. Hierdoor ontstaat een averechts effect. De mensen waarvoor de regelingen bedoeld zijn, raken de weg kwijt in dat woud.
Hoewel we het toen niet zo noemden, pleitten we toen eigenlijk al voor een soort maatwerkinkomen. Door gegevens van UWV, Belastingdienst en gemeenten te koppelen kun je direct toeslagen en vergoedingen uitbetalen en belastingen innen zonder dat mensen het moeten aanvragen.
Het kabinet wijst het idee van een onvoorwaardelijk basisinkomen af, zo schrijft Asscher in een brief aan de Tweede Kamer. ‘Het invoeren van een onvoorwaardelijk basisinkomen is geen realistische en economisch haalbare optie. Los van de kosten, neemt bij een hoog basisinkomen het arbeidsaanbod af en is bij een laag basisinkomen aanvullende inkomensondersteuning nodig. In het huidige sociale zekerheidsstelsel staat activering centraal en wordt inkomensondersteuning geboden aan specifieke groepen zodat zij kunnen voorzien in hun noodzakelijke kosten van bestaan. Een basisinkomen past niet bij de breed gedeelde politieke ambitie om de arbeidsparticipatie en werkgelegenheid te verhogen.’
Experimenten Participatiewet
Ondertussen staat het kabinet wel toe dat gemeenten gaan experimenteren met bijstandsverlening. Dat staat althans in een ontwerpbesluit dat – voor zover ik kan nagaan – nog niet definitief is vastgesteld. Het ontwerpbesluit ligt in de Eerste Kamer en gaat daarna naar de Raad van State (ik kan het niet vinden in de archieven). Klijnsma wil op 1 januari 2017 starten. lees meer op vng.nl. Lees op mijn blog ook Experimenteren met bijstand en schulden (14 okt. jl.).
Naschrift d.d. 2 jan. 2017: In de Verzamelbrief van SZW (29 dec. ’16) staat dat Klijnsma de ministeriële regeling die de experimenten regelt op 1 maart 2017 in werking wil laten treden. In de verzamelbrief (p.3 en bijlage 1) staat hoe geïnteresseerde gemeenten mee kunnen doen.
… in de wijkteams. Om de effectiviteit van wijkteams te vergroten, starten dit najaar vernieuwende experimenten in vijf wijken in Eindhoven, Enschede, Leeuwarden, Utrecht en Zaanstad. De aanpak heeft als doel maatwerk mogelijk te maken in de vijf wijken met:
Een brede geldstroom voor maatwerk en integrale ondersteuning: in plaats van aparte gelden voor Wmo 2015, jeugdhulp, participatie, bijzondere bijstand, schuldhulpverlening en armoedebestrijding.
Meer handelingsruimte voor het wijkteam en vermindering van de regeldruk.
Versterken competenties sociaal werkers.
Beschermingsbewind onder regie van de gemeente.
Betere aanpak van schulden door preventie, afspraken maken in situaties waar grote problemen dreigen en het instellen van ‘Teams foutherstel’.
De basis voor de experimenten is een analyse van 100 wijkteamcasussen van de vijf steden. Daaruit blijkt dat wijkteams meer slagkracht nodig hebben om kwetsbare huishoudens goed en snel te kunnen ondersteunen. In de publicatie ‘Doen wat nodig is’ die deze week is gepresenteerd op een landelijke bijeenkomst van City Deal Inclusieve Stad, Initiate en VNG, het G32-stedennetwerk en Platform31, staat de analyse van de casuïstiek en de contouren van de experimenten beschreven. Verplichte kost als je met maatwerk(budget) in je wijkteams aan de slag wilt.
Gemeenten die willen experimenteren met de regels rondom de bijstand, zijn weer een stapje dichterbij hun doel. Of eigenlijk twee. Staatssecretaris Klijnsma laat een wetenschappelijk kader opstellen voor de experimenten én ze wil nog voor het zomerreces een Amvb voorbereiden, zo schrijft zij in een brief aan de Tweede Kamer.
De gemeenten Groningen, Tilburg, Utrecht en Wageningen hebben een voortrekkersrol. Deze vier zijn al langer bezig met het opzetten van experimenten om te kijken wat de effecten zijn van het versoepelen van bijvoorbeeld de regels rondom bijverdienen in de bijstand of rondom handhaving. Maar ook andere gemeenten mogen straks binnen de gestelde kaders gaan experimenteren!
Nee, geen basisinkomen
Hoeveel ruimte gemeenten krijgen, weet ik nog niet. Dat staat ook niet in de brief van Klijnsma. Maar ik denk dat deze beperkt zal zijn. Het zal in ieder geval geen ‘basisinkomen’ zijn, hoe graag sommigen daarmee ook zouden willen experimenteren. Bij een basisinkomen is het idee dat iedereen – dus ook niet-bijstandsgerechtigden – een basisinkomen krijgt.
In Finland hebben ze de invoering van een basisinkomen serieus overwogen (€800 per inwoner), maar uiteindelijk op de lange baan geschoven. Maar ze doen nog wel mee met een onderzoek naar invoering van een wereldwijd basisinkomen (!).
Campagneactie van de voorstanders van een basisinkomen in Zwitserland (foto: Reuters)
Zwitserland heeft zelfs gisteren nog gestemd over invoering van een basisinkomen. Niet een beetje experimenteren met een regeltje meer of minder, nee, echt een basisinkomen. Maar uiteindelijk vond ruim driekwart van de Zwitsers dat toch niet zo’n goed idee.
Dat is één van de uitkomsten van de stemming gisteren in de Tweede Kamer over moties die waren ingediend bij het Algemeen Overleg over armoede- en schuldenbeleid op 24 september jl. Lees het verslag van dat AO.
Gewijzigde motie van het lid Voortman c.s. – Deze motie vraagt om mogelijkheden om te experimenteren met de Participatiewet door minder verplichtingen op te leggen en meer bijverdienmogelijkheden te creëren. Dit geeft de betreffende gemeenten ruimte om te experimenteren met iets wat lijkt op het basisinkomen;
Gewijzigde motie van de leden Voortman en Yücel – Deze motie verzoekt de regering, gemeenten te stimuleren om samen met de Coalitie Van de Straat integrale werkwijzen voor schuldhulpverlening voor jongeren op te zetten, door praktijkvoorbeelden te verspreiden en pilots te starten dan wel te faciliteren;
Een interessante column in de Volkskrant vanmorgen. Over het ‘vertrouwensexperiment’ in Tilburg. Ze willen daar bijstandsgerechtigden hun vrijheid teruggeven. Geen verplichte sollicitaties meer, geen strafkorting, geen tegenprestaties. 46 andere gemeenten, waaronder ook Amsterdam, willen experimenteren met zo’n ‘basisinkomen’. Staatssecretaris Klijnsma buigt zich momenteel over experimenteervoorstellen. Maar misschien is het toch niet zo handig om dit een ‘basisinkomen’ te noemen. De oorspronkelijke gedachte daarbij is namelijk dat iedereen zo’n basisinkomen krijgt, dus ook mensen met een goed inkomen.
Vertrouwensexperimenten kunnen trouwens ook misgaan (!):
Vorige week was ik bij het geslaagde Jaarcongres Schuldhulpverlening & Armoede van Divosa en HOEZO!. Bekijk alle presentaties waaronder die van mij en Ger Heijers over Noodhulpbureaus.
Rutger Bregman (bekend van o.a. het boek Gratis geld voor iedereen) brak er een lans voor het basisinkomen. Ik ga de discussie over het basisinkomen de komende tijd met meer aandacht volgen en heb daarom alvast een nieuwe rubriek aangemaakt (zie onderwerpen in de zijbalk). Bregman benadrukte ook nog maar eens dat het rendement op re-integratie inspanningen vrijwel nihil is, bijvoorbeeld door het Lock-in effect: als mensen in een traject zitten, spannen zij zich minder in om een baan te vinden. Met de besparing op re-integratie kunnen we deels het basisinkomen financieren. Het ministerie van SZW presenteerde vorig jaar een enigszins hoopgevend SEO-onderzoek waaruit blijkt, dat de lange termijn effecten van re-integratie groter zijn dan de korte termijn effecten. Maar o.a. de directeur van datzelfde SEO en hoogleraar Jouke van Dijk lieten er tijdens het voorjaarscongres van Divosa geen twijfel over bestaan: re-integratie kost meer geld dan het oplevert.
Maar in België zitten ze met hetzelfde probleem, hoor. Echt even kijken:
Er is de laatste tijd weer veel aandacht voor het basisinkomen. Vooral het initiatief in Utrecht trekt de aandacht en in de diverse media woedt er een levendige discussie. Utrecht zoekt 250 mensen om deel te nemen aan een experiment. Terwijl de wethouder op de radio uitlegt wat hij wil en Divosa zich voorstander van een experiment verklaart, legt de VVD in Utrecht uit waarom ze het niets vinden. In Tilburg, waar ook plannen bestaan voor het basisinkomen, stelt de JOVD voor om bij invoering studenten maar gratis bier te gaan verstrekken. De onderbouwing van de tegenstanders lijkt behoorlijk uitgewerkt te worden. Hier worden vier redenen gegeven waarom het basisinkomen een slecht idee is. En oud PvdA politici Vermeend en van de Ploeg noemen het zelfs de zomerzotheid. In de Telegraaf is een discussie over het onderwerp gestart. Gelet op de reacties vinden de lezers het maar niets.
(Met dank aan collega Frans Kuiper uit wiens nieuwsbrief ik vrijelijk geleend heb)
In een ingezonden brief in de Volkskrant (onderaan 
Maar oud-collega Evelien Meester schreef al het mooie artikel 
… in de wijkteams. Om de effectiviteit van wijkteams te vergroten, starten dit najaar vernieuwende 
